Projectresultaten

Samenvatting

Via een online enquêtetool wil het Speelgoedmuseum de Belgische bevolking bevragen over het spelgedrag vroeger en nu. De resultaten worden meegenomen in het collectiebeheer en de presentatie van het toekomstig Speelgoedmuseum. De meest representatieve speltradities van de voorbije decennia worden in beeld gebracht via film, worden geborgd voor de huidige en toekomstige generaties en krijgen een plaats op immaterieelerfgoed.be.

Ontwikkeling en communicatie enquêtetools

Om de Belgische bevolking te bevragen over hun spelgedrag vroeger en nu, ontwikkelde het Speelgoedmuseum i.s.m. Treecompany een laagdrempelig en duurzame enquêtetool in het Nederlands, Frans en Engels, die niet alleen tijdens de duur van het project, maar ook de komende jaren blijvend ingezet zal worden. Hun expertise wat betreft de ontwikkeling van online participatietools was erg waardevol.

De opbouw van de bevraging werd grondig doordacht en verschilt in functie van de leeftijd van de respondent (manier van bevragen en afbeeldingen). Na een aantal socio-demografische gegevens en vragen over het speelgedrag, wordt men doorheen verschillende speelgoed- en gamecatalogi van vroeger en nu geloodst, waarbij er gepeild wordt naar favoriet spel en speelgoed. 3712 deelnemers vulden een geldige enquête in (cijfers van maart 2023, het aantal blijft continu aangroeien).

Om het laagdrempelig te houden en de duur van deze bevraging te beperken werd het immaterieel spelerfgoed – spellen waar niet per se speelgoed aan te pas komt en de verhalen rond spelen – in kaart gebracht via een tweede enquête die het Speelgoedmuseum zelf creëerde op het platform Survio. Door de complexere materie kozen we hier voor dieptevragen en een kleiner aantal respondenten (215 personen).

Om ervoor te zorgen dat de respondenten zo representatief mogelijk zijn voor de Belgische bevolking, werd gebruik gemaakt van een uitgebreid en gevarieerd palet aan communicatiekanalen (persbericht in twee landstalen, reguliere communicatiekanalen museum, gerichte advertenties op sociale media, flyers en affiches bij partners, verspreiding naar achterban van verschillende partners ...). Dit resulteerde in heel wat media-aandacht (zowel op radio en televisie als in de geschreven pers) en zorgde ervoor dat we het vooropgestelde aantal respondenten behaalden (net geen 4000 in totaal).

Bijzondere doelgroepen

Bovendien werd extra ingezet op specifieke doelgroepen. We ontwikkelden een lesmap (te downloaden op klascement.be), zodat leerkrachten met de enquête aan de slag konden in de klas. Bovendien maakte de klas kans om een bezoek aan het Speelgoedmuseum te winnen.

Kwetsbare gezinnen en personen met een migratieachtergrond vormen een bijzondere doelgroep die het Speelgoedmuseum zeker een stem wil geven in dit project. De taalbarrière, financiële problemen en minder toegang tot computers zijn vaak een hindernis om te participeren aan zulke online enquêtes. Daarom werd samengewerkt met SAAMO (Samenlevingsopbouw) dat zich inzet voor integratie en inburgering. De afdeling van de provincie Antwerpen ondersteunde het project door mee na te denken hoe we ook deze doelgroep kunnen bereiken. Ze adviseerden om zelf naar deze doelgroep toe te stappen met tablets, bijvoorbeeld tijdens lessen van Ligo-scholen, activiteiten voor migranten, sociale restaurants en supermarkten enz. Voor deze tijdrovende methode schakelden we iemand in via Vokans vzw Loopbaanbegeleiding Mechelen. In de toekomst wensen we hier nog sterker op in te zetten door zelf meerdere vrijwilligers te rekruteren die op verschillende plaatsen mensen uit diverse doelgroepen kunnen aansporen om de enquête in te vullen. 5% van de respondenten had een migratieachtergrond. Met de opgedane ervaringen uit dit project, ambiëren we de komende jaren een hoger percentage.

Verwerking van de resultaten van de bevragingen en nieuw Speelgoedmuseum

De resultaten werden grondig geanalyseerd en uiteengezet in een persdossier. Dit werd eveneens ruim gecommuniceerd, wat opnieuw aanleiding gaf tot verschillende artikels in de geschreven pers en radio-interviews.

Collectie

De resultaten van Iedereen speelt! hebben een rechtstreekse impact op hetgeen gepresenteerd zal worden in het nieuwe Speelgoedmuseum. Er werd nagegaan of de voorlopige objectselectie voor het nieuwe museum voldoende representatief is voor een grote groep mensen en deze werd waar nodig aangepast of aangevuld. Bovendien brachten de resultaten lacunes in de collectie aan het licht en bepaalde het in grote mate de verwervingsprioriteiten binnen de collectievorming. Ten slotte vormt het een handig instrument om de huidige collectie in de toekomst te waarderen.

Zeker op het vlak van computergames stond de collectie nog in zijn kinderschoenen en betekent de waardevolle informatie die is voortgekomen uit deze enquête een grote stap vooruit. Op basis van de bevraging werd een verwervingslijst opgesteld, bestaande uit 47 stukken speelgoed of spellen, waarvan 18 games of consoles. Hiervoor baseerden we ons op de top 5 van favoriete stukken speelgoed en games per leeftijdscategorie. Deze objecten worden verworven via schenkingen of aankopen. 

ICE

Aangezien de spelcultuur niet uitsluitend aan de hand van objecten getoond kan worden – denk maar aan spelletjes als tikkertje, verstoppertje … – zal elke zone in het nieuw museum ingeleid worden door een filmpje. De spelletjes die erin te zien zullen zijn, selecteerden we op basis van de twee bevragingen en zullen gelinkt zijn aan de inhoud van de zone die ze inleiden. De introfilmpjes laten toe het immaterieel cultureel spelerfgoed te tonen: spelletjes waarbij niet per se een object nodig is, alsook de manier van spelen met speelgoed en games. 

Doel van het project was ook om verhalen rond spelen te verzamelen en die op film te laten vastleggen. Doorheen het project besloten we deze verhalen te presenteren aan de hand van spelersportretten in het nieuw Speelgoedmuseum. Op die manier willen we – naast de collectie speelgoed, games en spelletjes – ook een plaats geven aan de spelers op de nieuwe locatie. Op een spelersportret poseert de speler op een ludieke manier met een stuk speelgoed, een game of verwijzing naar een spelletje (zoals verstoppertje, 123 piano, ik ga op reis en ik neem mee …).

Uit de deelnemers die een e-mailadres achterlieten op het einde van één van de twee bevragingen, selecteerden we een aantal spelers op basis van een boeiend verhaal rond spelen. Hierbij werd gekeken naar een evenwichtige verdeling op vlak van leeftijd, afkomst, geslacht en het soort spel. Ter aanvulling gingen we gericht op zoek naar spelers via Facebookgroepen rond spel, games en speelgoed. We verspreidden ook flyers in het Nederlands en Frans met de oproep een speelverhaal te delen. Via de QR-code op de flyer kunnen vragen rond het speelverhaal beantwoord worden in een Google Form. Elke speler werd uitgenodigd voor een kort online kennismakingsgesprek. 

WIE (Werplaats Immaterieel Erfgoed) die het volledige traject ondersteunde en opvolgde via regelmatige vragenuurtjes, kon verschillende onafhankelijke filmmakers aanbevelen, met wie zij goede ervaringen hebben gehad en die de UNESCO-gedachte ondertussen goed kennen. We kozen ervoor om met regisseuse Annabel Verbeke samen te werken, zowel voor de ICE-introductiefilmpjes als voor de fotografie van spelersportretten. De opnames starten na het project, in het najaar 2023.

Registratie 10 meest representatieve Belgische speltradities

Op basis van de resultaten uit de bevragingen selecteerden we de 10 meest representatieve speltradities, die we een plaats gaven op immaterieelerfgoed.be onder de ‘De grote verzameling’. De twee eerder gevoerde onderzoeken – Onderzoek naar het spelgedrag van 1900 tot vandaag (2004) en De Grote Speelenquête i.s.m. Ketnet en Radio2 (2010) – werden eveneens geraadpleegd.  We selecteerden:

1. Bouwen en spelen met LEGO
2. Kaarten
3. Gezelschapsspelletjes spelen
4. Gamen
5. Happertje
6. Touwfiguren maken 
7. Handjeklap op liedjes
8. Overloopspelletjes
9. Variaties op tikkertje
10. Springspelletjes: elastiekspringen en springtouwen

Deze 10 speltradities werden gekozen op basis van twee criteria. De eerste was dat het spel het vaakst geantwoord of het meest aangeduid werd over de totaliteit. De tweede hield in dat de tradities geantwoord of aangeduid werden over alle generaties heen.

Borging

Rond deze 10 speltradities worden borgingsacties opgezet, zodat dit immaterieel cultureel erfgoed aan de verschillende generaties kan worden doorgegeven. Deze kunnen afhankelijk van het thema plaatsvinden zowel binnen als de buiten de museummuren. Ze worden georganiseerd in samenwerking met verschillende betrokken erfgoedgemeenschappen, vrijwilligers en partners van zowel binnen als buiten het erfgoedveld, zoals VIVES SpellenLab Brugge, het Speelkaartenmuseum Turnhout, BeLUG (Belgian Lego User Group)-leden of het VAF (Vlaams Audiovisueel Fonds).
Een deel van deze workshops en spelnamiddagen worden opgenomen in het permanente aanbod van het Speelgoedmuseum. Het aanbod, dat momenteel nog verder uitgewerkt wordt, wordt vanaf september 2023 geleidelijk aan gecommuniceerd via de sociale media van het museum.

Toekomst

Nadat de borgingsactiviteiten hebben plaatsgevonden, plannen we voor de vijf laatste tradities, ook wel bekend als speelplaats- of jeugdbewegingspelletjes, een overkoepelende aanvraag in te dienen om te laten opnemen in de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed.

Partnerorganisaties

• WIE (Werkplaats Immaterieel Erfgoed)
• SAAMO (Samenlevingsopbouw) afdeling provincie Antwerpen